Paaseitjes worden ‘eraf’ gelopen. Een kerstdiner moet je ‘verdienen’. Op Strava kom je zulke opmerkingen regelmatig tegen. Soms lijkt het niet om het fietsen of lopen zelf te gaan, maar om hoeveel je daarna mag en kan eten. Als je er op let hoor je het overal om je heen: mensen die na hun wandeling op het terras neerploffen voor een stuk appeltaart, vergezeld door het zinnetje, ‘dat hebben we wel verdiend.’ Het is een gewoonte dit soort dingen te zeggen.

Voor het tijdschrift Women’s Health sprak ik erover met psycholoog en anti-dieet-diëtist Femke Buwalda, die dagelijks mensen helpt in de relatie met eten en hun lijf. Zij denkt dat er heel weinig mensen zijn die niét zo denken. ‘Het lijkt iets heel onschuldigs, maar er zitten bepaalde gedachten en emoties achter.’ Iets lekkers zien als iets wat je moet verdienen door te sporten, is volgens haar een symptoom van een geïnternaliseerde dieetcultuur. Net als een rondje gaan hardlopen omdat je hebt ‘gezondigd’ met koekjes.  

Dieetmentaliteit

Het is niet makkelijk ontsnappen aan die dieetcultuur. We groeien allemaal op met het idee dat dun zijn ideaal is en gezond. Gewicht verliezen wordt aan alle kanten aangemoedigd. Pizza en ijs zien we als ‘slecht’ en broccoli en zilvervliesrijst als ‘goed’. Hierdoor ben je je steeds bewust van wat je eet en hoeveel, volgens Buwalda. Je kunt je zelfs gaan schamen voor je eigen eetkeuzes.  

Niet zo vreemd dus, dat bijna iedereen rondloopt met een dieetmentaliteit. We zijn zó doodgegooid met de ideeën uit de dieetcultuur dat het onze eigen overtuigingen zijn geworden. Gedachten over gezond moeten eten, afvallen, niet mogen aankomen spoken door heel wat hoofden. Heb je weleens iets gedacht als: ik loop vandaag vijf kilometer extra hard, want vanavond ga ik drie gangen uit eten? Bingo! Hier spreekt je dieetmentaliteit. 

Kilo’s en calorieën

Bij het idee dat je eten moet ‘verdienen’ gaat het meestal om zoetigheid of vette snacks, het voedsel waarvan we geleerd hebben dat het ‘slecht’ is. Prima om het te eten, maar daar staat dan wel een sessie in de gym tegenover. Vergeet ook het effect van apps en sporthorloges niet, die de koppeling tussen eten en bewegen kunnen versterken. Bij trainingsdata staat standaard de hoeveelheid verbrande calorieën. Zie je daarna een post op Instagram over hoe lang je moet hardlopen om één koekje te verbranden, dan kan het voelen alsof je aan het sporten bent om het recht op eten te verdienen. We zien voedsel vooral als binnenkomende kilocalorieën en lichaamsbeweging als manier om die calorieën te verbranden. ‘Zo heeft de dieetcultuur het ons geleerd. Die koppeling tussen eten, gewicht en gezondheid is iets wat we allemaal van jongs af aan meekrijgen’, aldus Buwalda. 

Wat hier mis mee is? ‘Het heeft niks meer te maken met waar we zelf behoefte aan hebben. Die Fitbit kan wel zeggen dat je nog honderd stappen moet zetten vandaag, maar misschien ben jij erg moe en heb je er totaal geen zin in. Is die activiteit dan nog wel in jouw belang? En als je jezelf per definitie beloont met iets lekkers, sta je niet stil bij de vraag of je er wel zin in hebt. Je legt de behoefte aan eten buiten jezelf. Al die cijfertjes over calorieën en kilo’s zorgen voor een maakbaar idee van gezondheid: als ik zoveel eet en zoveel beweeg is het goed voor mijn lijf. Terwijl je gewicht en gezondheid veel minder controleerbaar zijn dan je denkt.’ 

Eten en sporten loskoppelen

We zoomen veel te veel in, vindt Buwalda. Voeding is zoveel meer dan binnenkomende calorieën. Denk eens aan het kerstdiner met familie of etentjes met vriendinnen. Eten betekent tradities, fijne gevoelens, tijd doorbrengen met geliefden. ‘Als je uitzoomt heb je veel meer mogelijkheden. Ik denk dat je lijf meer gebaat is bij een prettig bestaan zonder stress.’ Want dat is het: met eetregels denken we controle te krijgen over onze voeding, maar vaak geeft het juist druk en onrust. Buwalda pleit ervoor om intuïtiever met eten en ons lijf om te gaan. Eet als je honger hebt. Stop met eten als je vol zit. Eet een stuk taart als je zin hebt in een stuk taart. 

Hetzelfde gaat op voor bewegen. Een basisprincipe van intuïtief eten is niet voor niets: denk bij lichaamsbeweging aan hoe fijn het voelt, niet aan verbrande calorieën. Je sport dicteert niet wat en hoeveel je mag eten. En wat je eet hoef je niet te compenseren met een een workout. ‘Voel jij je wél goed bij deze aanpak, dan ben ik de laatste om te zeggen dat je het fout doet. Dat doet de dieetcultuur al genoeg. Wel gun ik iedereen meer intuïtie in hoe te eten en bewegen. ‘Probeer eetregels als ‘nadat ik heb gewandeld mag ik een stuk appeltaart’ los te laten. Vraag jezelf steeds af waar je zin in hebt. Ga wandelen omdat je het leuk vindt. Neem een stuk appeltaart omdat je daar zin in heb. Als je die twee kunt loskoppelen ben je al een heel eind.’