Nu het langer licht is, zijn ze er weer: de avondwedstrijden. Hier in Utrecht hebben we bijvoorbeeld de Zomeravondcup, die om zeven of acht uur ‘s avonds begint. Op de TrackMeetings op de atletiekbaan start de laatste serie vaak pas om half elf. Wat ik van veel lopers hoor, en wat ik zelf ook ervaar, is dat het aan het einde van de dag zwaarder voelt dan normaal om te pieken. Na een dag werken zitten mijn benen nog vol energie, maar is de batterij in mijn brein wel zo’n beetje leeg. 

Dat het na een werkdag achter de computer moeilijker is om cognitief scherp te blijven, is al heel lang bekend. Je aandacht erbij houden of nieuwe ideeën bedenken kost ineens veel meer moeite. Al dat denken, beslissingen nemen, plannen en analyseren gedurende de dag, brengen je in een staat die mentale vermoeidheid heet. De wetenschap weet inmiddels dat mentale vermoeidheid ook nadelig uitpakt op je prestaties als duurloper.

Perception of effort

Pratend over prestaties van hardlopers gaat het al snel over dingen als hartslag, de ophoping van lactaat en neuromusculaire functie (de bediening van de spieren door de zenuwen). We gaan er traditioneel vanuit dat zulke waarden beperkend zijn voor prestaties. Het opvallende is alleen dat deze variabelen niet echt lijken te veranderen door mentale vermoeidheid, blijkt onder andere uit experimenten van psychobioloog Samuele Marcora, waar je in mijn boek Alles wat je wilt weten over hardlopen meer over kunt lezen. Met andere woorden: de reden dat hardlopers een slechtere tijd neerzetten als ze mentaal vermoeid zijn, heeft weinig te maken met hartslag, lactaat en dergelijke.

De fysiologische verklaring lijkt hem voornamelijk in iets anders te zitten: de perception of effort, de ‘ervaren mate van inspanning’ in het Nederlands. Voor wie mentaal vermoeid is, voelt de inspanning zwaarder. Er zijn aanwijzingen dat de stof adenosine zich in de hersenen ophoopt door cognitieve activiteiten. Er zijn veel situaties te bedenken die cognitief veeleisend zijn, zoals werken, eindeloos door je sociale media scrollen, studeren, videogames spelen of naar de locatie van de wedstrijd reizen. Of gewoon al lang wakker zijn. Het opgehoopte adenosine zou dan leiden tot die hogere perception of effort als je daarna gaat hardlopen. 

Natuurfoto

Als fanatieke amateurlopers hebben wij niet de luxe om voor elke avondwedstrijd de dag vrij te nemen en te luieren tot het zover is. Mentale vermoeidheid is lastig te voorkomen. Een andere strategie, die voor de meeste lopers aansprekender zal zijn, is om die negatieve effecten van mentale vermoeidheid tegen te gaan, met een interventie. Wat in ieder geval helpt is cafeïne.

Verder onderzoek ontwikkelt zich nog, maar de volgende studie met voetballers wil ik je niet onthouden. Net als hardlopers presteren voetballers minder goed als ze mentaal vermoeid zijn. Ze verliezen bijvoorbeeld vaker de bal en maken fouten bij overspelen en schieten. Onderzoekers van onder meer University van São Paulo testten een creatieve interventie: ze lieten mentaal vermoeide voetballers een serie natuurfoto’s zien. De groep die naar de foto’s keek, speelde vervolgens nauwkeuriger en met snellere reactietijd een voetbalgame dan wanneer ze het spel speelden in onvermoeide staat. Bij de controlegroep die foto’s te zien kreeg van een stadse omgeving was die verbetering niet te zien. 

De resultaten sluiten aan bij eerdere bevindingen dat, als je mensen blootstelt aan natuur, hun aandacht zich herstelt, waardoor ze cognitief weer frisser worden. Overigens hadden de voetballers 12,5 minuut aan natuurfoto’s nodig. Keken ze vier of acht minuten dan had het trucje geen effect.