Veel van onze blessures zijn een consequentie van de menselijke evolutionaire geschiedenis, zo blijkt uit onderzoek van de Amerikaanse paleo-antropoloog Jeremy DeSilva.

Blessures waren onze verre voorouders niet vreemd. Toen zij ruim vier miljoen jaar geleden rechtop gingen lopen, ging het mis. Fossielen uit die tijd laten allerhande prehistorisch letsel zien aan de benen, vooral acute blessures, zoals verstuikte enkels en botbreuken. Waarschijnlijk kampten onze voorouders ook met overbelasting, maar letsel aan pezen en spieren is lastiger terug te vinden omdat zachte weefsels snel vergaan. ‘Wel hebben we aanwijzingen voor stressfracturen in de voet,’ zegt paleo-antropoloog Jeremy DeSilva van Dartmouth College in het Amerikaanse New Hampshire. Hij onderzoekt hoe de eerste apen en vroege voorouders van de mens zich voortbewogen. ‘De problemen die in het verleden speelden, zijn er vandaag nog steeds.’

Omgevormde apenvoet

Als boombewoners hadden we flexibele voeten met ‘grijptenen’ om mee te klimmen. Die structuur ging eenmaal op de grond op de schop: voeten werden stijf om gewicht te kunnen dragen, met rechte tenen die zich van de grond kunnen afduwen. Tijdens die verandering behielden we alle 26 botjes in onze voet, maar eromheen kwam een dikke laag spieren en bindweefsel om de boel bij elkaar te houden. ‘Evolutie is in de weer geweest met plakband en paperclips,’ grapt DeSilva. Het is een subtiele verandering, maar wel eentje met grote consequenties. Zachte weefsels moeten de klappen opvangen en dat kan scheurtjes geven. De mensenvoet wordt ook nog eens extra zwaar belast: ons gewicht is verdeeld over slechts twee benen. Daarom verstuiken onze enkels bijvoorbeeld snel, omdat ze te flexibel zijn; een overblijfsel van wendbaar zijn in de bomen.

Bladerunners

Wie wel kampioenen zijn op twee benen? Struisvogels. De botten in hun voet en enkel zijn gefuseerd tot één bot met tenen eraan, wat veel stabieler is. Voet- en enkelspieren die kunnen scheuren bij een misstap, hebben de grote landvogels amper. Sterke pezen voor het opslaan van elastische energie zijn bij hen daarentegen goed vertegenwoordigd. ‘Struisvogels zouden de gouden medailles winnen in hardloopwedstrijden,’ aldus DeSilva. Het is dan ook geen toeval dat de protheses die bladerunners gebruiken, eigenlijk veredelde struisvogelpoten zijn. De prothesen zijn opgebouwd uit één stuk en slaan veel elastische energie op die, als de blade terugveert, de loper in zijn volgende stap vooruit duwt.

Verschillende loopstijlen

Wat mechanistisch gezien het beste werkt, lijkt dus in niets op de anatomie van de moderne mensenvoet. ‘Maar,’ zegt DeSilva, ‘onze voeten doen goed genoeg waarvoor ze bedoeld zijn, anders waren we hier nu niet geweest.’ Waar de vorm en functie van je voeten vroeger inderdaad consequenties kon hebben voor je overlevingskansen, maakt dat vandaag de dag niet zoveel meer uit. DeSilva: ‘Als iemand nu minder efficiënt loopt dan de rest, wordt hij niet meteen opgegeten door een luipaard.’ Maar de afname van die overlevingsrisico’s heeft wel gevolgen gehad voor de bouw van onze voeten. In de prehistorie waren er bijvoorbeeld minder extremen als platvoeten, overpronatie en supinatie, denkt DeSilva. ‘De variatie in hoe mensen lopen en rennen is daarom nu groter dan ooit.’

Stabiele schoenen

Hoe je het ook wendt of keert, onze voeten zijn evolutionair gezien een blessuregevoelig rommeltje. Met speciale hardloopschoenen proberen we het geheel wat op te lappen. Helpt dat iets? De hoogleraar krijgt die vraag wel vaker en zijn antwoord is altijd hetzelfde. ‘Als je prettig loopt zonder blessures, verander dan niks aan je schoenen. Heb je daarentegen regelmatig ernstige blessures, probeer dan wat anders.’ Zijn fanatiek hardlopende broer had vaak last van plantaire fasciitis (ontsteking onder de voet), knieproblemen en shin splints, vertelt DeSilva, zelf ook hardloper. Toen hij overstapte naar minimalistische schoenen, gingen zijn blessures in rook op. Toch bestaan er geen magische oplossingen voor blessures, waarschuwt de voetexpert; broerlief blaast nu regelmatig zijn kuit op. Elke manier van voortbewegen heeft voor- en nadelen; evolutie geeft niks gratis weg. ‘Daarom moet iedere loper zijn eigen oplossingen vinden,’ besluit DeSilva. ‘Doe wat comfortabel voelt.’

Mijn interview met Jeremy DeSilva werd gepubliceerd in het meinummer 2017 van Runner’s World.

Credit afbeelding: Flickr.com, Ryan Somma via CC BY-SA 2.0