Sinds Roger Bannister in 1954 als eerste atleet een mijl binnen vier minuten wist te lopen – wat onmogelijk werd geacht – gold een marathon binnen twee uur als de ultieme uitdaging voor de menselijke prestatie. Officieel staat ’s werelds snelste marathon op naam van de Keniaanse superatleet Eliud Kipchoge in 2:01:39, in 2018 gelopen in Berlijn. Om één minuut en veertig seconden van die verbluffende tijd af te schrapen, zou hij elke kilometer nog bijna 2,5 seconden sneller moeten lopen. 

In het voorjaar van 2017 probeerden Kipchoge en twee mede-topatleten, Zersenay Tadese uit Eritrea en Lelisa Desisa uit Ethiopië, deze barrière te doorbreken in Italië. De poging, onder de naam Breaking2, was een initiatief van sportschoenconcern Nike, dat voor dit project samenwerkte met een team wetenschappers. De atleten deden niet mee aan een bestaande marathon, maar liepen een privérace op het formule 1-circuit van Monza in Italië. De mannen hadden keihard getraind, maar de grootste tijdswinst moest volgens experts komen van de ideale omstandigheden. 

Aerodynamica

De twee uur aan diggelen slaan is theoretisch mogelijk, beargumenteerde onderzoeker Wouter Hoogkamer van de University of Colorado van tevoren in het vakblad Sports Medicine. Samen met twee collega’s, van wie één betaald adviseur voor Nike, berekende hij wat er nodig is voor een tijd van 1.59.59.

Waar vooral aan te sleutelen valt, is aerodynamica. Op twee verschillende manieren valt daarmee drie minuten tijd te besparen. De eerste is de wind mee hebben. De andere strategie is drafting, de mensen vooraan creëren een luchtstroom waar de achterste lopers in worden meegezogen. De atleten zouden dan de eerste helft achter mensen lopen die het tempo vasthouden, zogenaamde hazen. En in de tweede helft om de beurt de koppositie nemen, net als bij wielrennen. Profiteren van zowel meewind als drafting kan niet: met meewind valt het effect van achter iemand aanlopen weg. ‘Met drafting is veel tijd te winnen, omdat de atleten dan de volledige 42 kilometer uit de wind kunnen lopen’, licht Hoogkamer toe via Skype. ‘Het is echter ook een van de redenen dat de International Association of Athletics Federations (IAAF), tegenwoordig bekend als World Athletics, een eventueel record niet zal erkennen.’ Hazen gebruiken die elkaar afwisselen, mag niet. 

Snelle schoenen

Het tweede verbeterpunt draait om schoenen. Elke 100 gram extra aan schoenen kost de drager 1 procent meer energie. Hoogkamer ging in z’n berekening uit van het toenmalige wereldrecord uit 2014, op naam van de Keniaanse Dennis Kimetto die een tijd van 2:02:57 neerzette. Kimetto liep zijn wereldrecord op schoenen van 230 gram per stuk. Met lichtere schoenen kan je een minuut tijd besparen, volgens de berekening.

De drie atleten droegen in Monza speciaal voor de recordpoging ontworpen schoenen van Nike, de Vaporfly’s. Het geheim zit volgens de fabrikant niet in het gewicht, maar in het materiaal van de middenzool dat lichter en verender zou zijn dan het traditionele schuim. In de zool zit ook nog een licht geboren plaat van koolstofvezel die de loper vooruit stuwt. De schoenen zouden minimaal 1 procent tijdsvoordeel opleveren. Hij kwam zo dichtbij, maar die dag in Italië kwam Kipchoge 26 seconden te kort. Zijn eindtijd bleef hangen op 2.00.25.

Onsterfelijk

Vrijwel iedereen weet wat er daarna gebeurde. Kipchoge kreeg in het najaar van 2019 een revanche in Wenen. In deze poging waren de omstandigheden zo mogelijk nog meer naar zijn hand gezet. Hele teams van hazen (41 stuks) werden opgetrommeld, ze renden in V-formatie voor hem uit zodat hij geen last had van de wind. De auto die voor hem uitreed gaf met groene laser de ideale lijn aan op de hoofdweg van het Wiener Prater-park. Vanachter de hekken werd hij toegejuicht door duizenden supporters die vanuit de hele wereld waren toegestroomd. En uiteraard liep hij weer op de Vaporfly’s. Dit keer deed Kipchoge het onvoorstelbare: hij dook onder de twee uur met nog 19 seconden speling. Zijn tijd: 1.59.40. Eliud Kipchoge stond al bekend als de beste marathonloper aller tijden, maar door zijn prestatie in Wenen heeft hij zich onsterfelijk gemaakt.

Michael Joyner, expert in menselijke prestatie aan de Amerikaanse Mayo Clinic, had gedacht dat het langer zou duren. Afgaande op de fysiologie en genetica van de atleet, bereiken we de magische grens pas in 2021 of 2022, berekende in het Journal of Applied Physiology. Sinds 1960 werd er per jaar gemiddeld twintig seconden van de tijd afgelopen, laat zijn grafiek zien. Had die trend doorgezet, dan had het slechten van de twee-uursgrens nog wat langer geduurd. Zijn verwachting was dat het Oost-Afrikaanse atleet zou zijn met een klein lijf, die gewend was aan grote hoogte en van jongs af aan erg fysiek actief is. Daarin heeft hij gelijk gekregen.

De juiste lopers op de juiste dag

Joyner speculeerde in 1991 al over de mogelijkheid van een twee-uursmarathon, wat de discussie onder wetenschappers deed oplaaien. Qua kennis zat het grootste gat in de efficiëntie van hardlopen. Dat is nu nog steeds zo, reageert hij per e-mail. ‘De schoenen die Nike ontworpen heeft, zijn, net als klapschaatsen, ontworpen om efficiënter te bewegen. Het merk probeerde veel kleine voordelen in de marge te krijgen: geen rechte hoeken, hazen, drafting, schoenen, voeding en goed weer.’

Volgens Joyner is een wetenschappelijk ingestoken poging niet per se nodig om af te rekenen met die twee uur. Het zou vooral een kwestie zijn van de juiste lopers op de juiste racedag op het juiste parcours. En laten we eerlijk wezen: het juiste prijzengeld (waar het Kipchoge overigens niet om te doen was). Nu is het wachten op de topatleet die een officiële sub-2 marathon op zijn naam schrijft. Geruchten gaan dat Kipchoge ook die titel zal bemachtigen. 

In mijn boek Alles wat je wilt weten over hardlopen schreef ik over wat nodig was voor een sub2-marathon. Dit artikel is een update.

Credit afbeelding: Flickr.com via PrairieIce60, CC BY 2.0